Ahmet Muhtar Paşa
Ahmet Muhtar Paşa Biyografisi
Ahmet Muhtar Paşa, 1 Kasım 1839 tarihinde Bursa’da doğmuştur. Babası Katırcıoğlu ailesinden İpekçi Hacı Halil Ağa’dır. 6 yaşındayken babası ölünce dedesi tarafından büyütüldü.
1856 yılında Bursa Askerî İdâdîsi’ni bitirdikten sonra İstanbul’a gelerek 1860 yılında Harbiye Mektebi’ni birincilikle bitirdi ve teğmen olarak mezun oldu, bir yıl sonra da kurmay yüzbaşılığa yükseldi.
Ahmet Muhtar Harbiye’den mezun olduktan sonraki birincil görevi Serdar-ı Ekrem Ömer Paşa’nın yanına Karadağ Savaşlarına katılmak oldu. Savaş sırasında ufak bir süvari birliğiyle Ustruck Geçidi’ni ele geçirmeyi ve iki yerinden yaralanmasına karşın destek kuvvetler gelene dek geçidi elinde tutmayı başardı. Bu başarısından dolayı binbaşılığa yükseltildi.
sonra Topçu Kurmay ve Askerî Mühendis Okulu’nda öğretmenlik yaptı. Çağdaş silâhlar konusunda araştırmalar yapması için Abdülhamit II tarafından Almanya ve Fransa’ya gönderildi. 19 Kasım 1888’de miralay (albay) rütbesinde iken ilave görevle Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne İdâdîsi (Mülkiye Lisesi) mekânik öğretmeni oldu. On iki yıl bu görevi sürdürdükten sonra öğretmenlikten ayrıldı.
Cemiyet-i Tedrisiyye-i İslamiye (Darüşşafaka Cemiyeti)’nin kurucuları arasında yer aldı. 1864 yılında Abdülaziz’in oğlu şehzade Yusuf İzzeddin Efendi’nin öğretmeni oldu. Şehzadeyle birlikte 1864- 1867 yılları arasında İngiltere, Fransa, Almanya ve Avusturya’ya geziler yaptı. 1867 yılında Karadağ’a döndü ve Karadağlılara karşı büyük başarılar kazandı.
Ahmet Muhtar Paşa, 2 Mayıs 1869 tarihinde albaylığa yükseldi ve 9 Mart 1870’te komiserlik görevi yanında Dâr-ı Şûra-yi Askerî üyeliğine getirildi. 9 Eylül 1870’te hastalığından nedeniyle komiserlikten istifa ederek İstanbul’a döndü.
6 Aralık 1870 tarihinde mirlivalığa terfi etti ve Yemen’e atandı ve Yemen isyanlarını bastırmak üzere kurulan ordunun kumandan yardımcılığına getirildi. Böylece kıta hizmetine başladıktan dokuz sene sonradan paşalığa yükselmiş oldu. Yemen’de iki yıl beş ay dokuz gün kaldı. Yemen’deki Arap isyanlarına karşısında kazandığı başarılardan dolayı 17 Mayıs 1871 tarihinde 32 yaşında (Ferik) general rütbesine yükseltildi ve Yemen’e vali ve kumandan vekilliğine atama edildi. 10 Eylül 1871 tarihinde kendisine müşirlik rütbesiyle Yemen vali ve kumandanlığı verildi. daha sonra Sana’yı da teslim alarak Yemen isyanına son verip bölgede devlet otoritesini her yerde kurdu ve Yemen’i bir vilâyet haline getirdi.
15 Mayıs 1873 tarihinde Nâfia Nâzırlığı’na tahsis edildiğinden İstanbul’a döndüyse de 11 Temmuz 1873 tarihinde Girit vali ve kumandanlığına, 2 Ağustos 1873 tarihinde İkinci Ordu müşirliğine ödev edildi ve Şumnu’ya gitti.
16 Eylül 1874’te Dördüncü Ordu müşirliği ve Erzurum valiliğine getirildi. Bu görevde iken mümkün bir Osmanlı-Rus harbine karşısında Doğu Anadolu’da zorunlu savaş tedbirlerini almaya başladı. Lakin Sadrazam Mahmud Nedim Paşa ile anlaşmazlığa zihin 14 Aralık 1875’te İstanbul’a çağrıldı.
O sıralarda Şehzade Yûsuf İzzeddin Efendi’nin kumandasında yer alan Hassa Ordusu kurmay başkanlığına ve buna ek olarak Bosna-Hersek başkumandanlığına ödev edildi.
13 Ocak 1876 tarihinde Mostar’a giden Ahmet Muhtar Paşa âsilere karşısında askerî harekâta başladı. Duga savaşını kazandıktan sonra Gaçka’ya yöneldi. Bu sırada Abdülaziz’in tahttan indirilerek yerine V. Murat’ın padişah yapılması Balkan hıristiyanlarına cesaret verdiğinden Bosna-Hersek meselesi daha da karıştı. 1 Temmuz 1876’da Sırbistan, ertesi gün de Karadağ Osmanlı Devleti’ne savaş ilân etti. Bu şart karşısında Ahmet Muhtar Paşa Hersek’teki kuvvetlerini Mostar ve civarında topladı; daha sonra da Nevesin, Podveleş ve öteki önemli yerlere askerlerini yerleştirerek sükûneti sağladı. Karadağlılar bölgeye saldırınca onlarla savaşa tutuştu ve Karadağ topraklarına girdi. Türk kuvvetlerinin başarısı üstüne Avrupa devletleri İstanbul’da bir konferansın toplanmasını kararlaştırdılar.
Hersek’te bulunan Ahmed Muhtar Paşa, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu durumu göz önünde tutarak seraskerliğe bir telgraf gönderdi; Balkan bunalımını çözmek için 23 Aralık 1876’da toplanacak İstanbul Konferansı’nda hükümetin bir takım tavizler vererek bile olsa vaziyeti yöneticilik etmesini ve Rusya ile bir savaşa girilmemesini istedi. Ancak bu telgraf İstanbul’da kendisinin aleyhine bir tepkinin doğmasına yol açtı ve 27 Aralık 1876’da Hersek kumandanlığından alınarak geri çağrıldı.
3 Ocak 1877’de Girit vali ve kumandanlığına, ardından da 8 Şubat 1877’de Dördüncü Ordu müşirliğiyle Anadolu Harp Ordusu başkumandanlığına görev edildi.
Ahmet Muhtar Paşa, Serasker Redif Paşa ile birlikte Anadolu için bir savaş planı hazırladı. Bu planda, her cephede savunmada kalma ve donanma ile Karadeniz’i sürekli olarak tarama alındı. Padişahın huzurunda yapılan bir toplantıda planın tıpkı uygulanmasına karar verildikten sonradan paşa tahsis yeri olan Erzurum’a hareket etti. 7 Nisan 1877 tarihinde Erzurum’a ulaşarak önce Doğu Anadolu ordusunu düzene koymaya çalıştı.
1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı (93 Harbi) öncesinde padişah Abdülhamit II tarafından Kafkas Cephesi Başkomutanlığı’na getirildi. Komuta ettiği ordu Ruslara karşısında 25 Ağustos’ta Gedikler Savaşı’nı, 24 Ekim’de ise Yahniler Savaşı’nı kazandı. Yeni takviye kuvvetleri alan Rus ordusunun 2 Ekim 1877 günü 70.000 askerle hücuma geçmesi üstüne başlayan ve üç gün süren Yahniler Savaşı’nda Muhtar Paşa 34.000 kişilik kuvvetiyle Ruslar’ı tekrar mağlûp etti. Yahniler Savaşı, hem istihkâm hem de meydan savaşı olarak harp tarihinin kaydedeceği kayda değer askerî harekâttan biri olmuştur. Bu başarılarının arkasından mareşal rütbesine yükseltildi ve Gazi unvanını aldı.
Erzurum’u savunmak için Zivin’de bir savunma hattı oluşturdu. 15 Ekim 1877 günü Alacadağ Savaşı’nda komuta ettiği Osmanlı ordusu yenilince, Paşa, ordusuyla birlikte Erzurum’a çekildi. Ruslara aleyhinde çok daha az bir asker gücüyle savaşmasına rağmen Aziziye Tabyası’nda Rusları tekrar tekrar geri püskürtmeyi başardı. İstanbul’dan asker desteği istedi, ancak bu yardımı alamayınca Kafkas ordusunu Bayburt’a çekmeye karar verdi.
Bu sırada, Gazi Osman Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, Tuna Cephesinde savaşan Rus ordularını durduramayıp İstanbul’a yaklaşması üstüne İstanbul’a çağrıldı 9 Ocak 1878 günü İstanbul’a gitti ve Çatalca’da Ruslara aleyhinde bir savunma hattı kurmakla görevlendirildi. Ruslarla Ayastefanos Antlaşması görüşmeleri başlayınca savunma hattını Bakırköy’e değin çekti. Savaşın son günlerinde 29 Mart 1878 tarihinde Erkan-ı Harbiye (Genel Kurmay) Başkanlığına getirildi. Bu görevine ilave olarak da Tophane müşirliğine getirildi.
9 Eylül 1878’de ayaklanma halinde bulunan Girit’e gönderildi. Burada âsilerin liderleriyle görüştükten sonradan onlarla Girit’e yeni bir uyum getiren Halepa sözleşmesini imzaladı (23 Ekim 1878). Bunun ardından, Yunanistan sınırında değişim yapacak Türk-Yunan komisyonuna birinci komiser tahsis edildi ve Preveze görüşmelerinde uyguladığı taktiklerle meseleleri çıkmaza sokarak Yunanistan’a toprak verilmesini önledi. 27 Mart 1879’da Üçüncü Ordu müşirliğiyle Manastır valiliğine getirildi.
93 Harbi ardından Tophane-i Amire yöneticiliği, Manastır Valiliği ve Üçüncü Ordu müfettişliği yaptı. 5 Kasım’da bu görevle birlikte Karadağ sınırının düzenlenmesine memur edildi. Mart 1880’de Erkân-ı Harbiyye-i Umûmiyye reisliğinden, 27 Ağustos 1880’de de Üçüncü Ordu müşirliğiyle Manastır valiliğinden azledildi. Üç gün sonra padişahın başkanlığında kurulmuş olan Kontrol-i Askerî Komisyonu reis vekili oldu.
Yunanistan sının için İstanbul’da toplanan konferansa katılan (1881) paşa, askerî manevraları takip etmek ve padişahın hediyelerini sunmak üzere Almanya (1883) ve İtalya’ya (1884) gitti.
1882-1908 yılları aralarında “Fevkalade Komiser” olarak, yirmi altı sene Mısır’da kaldı. 1908’de II. Meşrutiyet ilân edilince İstanbul’a dönebildi.
İstanbul’a geldikten hemen sonra 13 Eylül 1908’de yeni teşkil edilen Meclis-i Mehâmm-ı Harbiyye üyeliğine atama edilen Gazi Ahmet Muhtar Paşa, 16 Aralık 1908’de padişah göre Ayan Meclisi üyeliğine ve reis vekilliğine getirildi. 27 Ocak 1909’da Mısır fevkalâde komiserliğinden ve Meclis-i Mehâmm-ı Harbiyye üyeliğinden azledildi. Ayan Meclisi reis vekili olarak, 31 Mart Vakası üstüne İstanbul’da meydana gelen gelişmelerde ve Abdülhamit II’in tahttan indirilip yerine Mehmet Reşat’ın geçirilmesinde manâlı rol oynadı.
3 Haziran 1909’da, fevkalâde elçi sıfatıyla bir heyetin başında yeni padişahın cülusunu söylemek üzere bir takım Avrupa başşehirlerine gitti. 3 Aralık 1909 tarihinde emekli oldu.
13 Ekim 1911’de Said Paşa sadrazam olunca Ayan Meclisi reisliğine görev edildi. Ülkede İttihat ve Terakkî hükümetlerine aleyhinde muhalefetin şiddetlenmesi, önemli iç ve dış meselelerin devletin varlığını korkutma etmeye başlaması üstüne tarihî kişiliği, büyük şöhreti ve tarafsızlığı sebebiyle 21 Temmuz 1912 tarihinde sadrazamlığa getirildi.
Arkasında anında 22 Temmuz 1912 günü içinde üç eski sadrazamın bulunan ve oğlu Mahmud Muhtar Paşa’nın da Bahriye nâzırı olduğu bir tarafsız bir hükümet kurdu.
Balkan Savaşı (1912-1913)’ndan önce V. Mehmet Reşat saltanatında Sadrazam oldu; fakat bu tayin kısa ömürlü oldu (22 Temmuz 1912 – 29 Ekim 1912). Balkan Savaşları’nın çıkması üstüne, onun önerisiyle 5 Ağustos 1912 tarihinde 4. Meclis-i Mebusan dağıtılarak sıkıyönetim ilan edildi. 29 Ekim 1912’de sadrazamlık görevinden istifa etti.
Gazi Ahmet Muhtar Paşa sadrazamlığı döneminde önce ülkede iç düzeni ayarlamak istedi. Sonradan da Balkan bunalımının gittikçe şiddetlenmesi üstüne Osmanlı Devleti ile İtalya arasında sürmekte olan Trablusgarp Savaşı’na Uşi Antlaşması’nı (18 Ekim 1912) imzalayarak son verdi. Ancak tüm çabalarına karşın Balkan Savaşı’nin çıkmasına engel olamadı. Bu savaşın başlamasından anında sonra Osmanlı ordularının uğradığı yenilgi ve iç politikadaki gelişmeler üzerine 29 Ekim 1912’de sadrazamlıktan istifasını vermek zorunda kaldı.
Ahmet Muhtar Paşa, İttihat ve Terakkî hükümetince Balkan Savaşı yenilgisinden sorumluluk sahibi tutularak 22 Temmuz 1914’te Dîvân-ı Âlî’ye verildi. Fakat Meclis-i Meb’ûsan 2 Ağustos 1914’te kapatıldığı için bundan bir netice alınamadı.
Ahmet Muhtar Paşa, savaşın arkasından 93 Harbi’ndeki anılarını “Sergüzeşt-i Hayatım’ın Cild-i Sanisi” adlıyla yayımladı. Astronomi ve matematikle de ilgilenen Paşa, Osmanlı Devleti’nde milletlerarası saat sistemi ve Miladi yıllık sisteminin kullanılmasını önerdi. Bu konuda yazdığı “Islahat-ül Yıllık” adlı kitabın yanına çoğu bilimsel eser kaleme aldı.
Fransızca bilen Ahmed Muhtar Paşa devlet adamlığı ve askerliği yanında ilimle de meşgul olmuş, en fazla matematik ve gökbilim üstünde çalışmıştır. Bundan dolayı kendisine “büyük matematikçi” ve “büyük astronomi âlimi” unvanları verilmiştir.
1890 yılında açılışını yaptığı İstanbul’un Avrupa yakasındaki tren istasyonu olan Sirkeci Garı’na önce onun adı verilmişti, sonra sadece Sirkeci Garı olarak anılmaya başlandı.
Ahmet Muhtar Paşa, V. Mehmet Reşat saltanatında 22 Temmuz 1912 – 29 Ekim 1912 tarihleri arasında Osmanlı Devleti’nin sadrazamlığını da yapmıştır.
Ahmet Muhtar Paşa, 21 Ocak 1919 tarihinde İstanbul’da 80 yaşında ölmüştür. Seksen yaşında İstanbul’da vefat eden Gazi Ahmed Muhtar Paşa, Fatih Camii avlusunda toprağa verildi.
Kars valiliği ve Kars Tugay Komutanlığı, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Ahmet Muhtar Paşa’nın karargâh olarak kullandığı 19. yüzyılda üretilmiş olan konağı restore ederek bir müze haline getirmişlerdir. Müze içerisinde Osmanlı-Rus Savaşları ile ilgili askeri malzemeler, savaş planları, haritalar ve fotoğraflar bulunmaktadır. Bu müzenin girişine Ahmet Muhtar Paşa’nın bir büstü yapılmıştır.
