El Cezeri
El Cezeri Biyografisi
El Cezeri, sibernetiğin birincil adımlarını attığı ve ilk robotu yapıp çalıştırdığı kabul edilir ve Leonardo da Vinci‘ye ilham kaynağı olduğu düşünülür.
El Cezeri, 1136 yılında Cizre’nin Tor mahallesinde doğmuştur. Tam adı Ebû’l İz İsmail İbni Rezzaz El-Cezerî’dir. Dicle ile Fırat aralarında yer alan Cezire (Cizre) bölgesinde doğduğu için Cezeri diye meşhur olmuştur. Sibernetik alanın kurucusu kabul edilen, fizikçi, robot ve matrix ustası bilim insanıdır. Lakabını yaşadığı şehirden bölge El Cezeri, öğrenimini Camia Medresesi’nde tamamlayarak, fizik ve mekanik alanlarında yoğunlaştı ve o kadar çok ilke ve buluşa imza attı.
MÖ. 300 yıllarında Yunan matematikçi Arhitas tarafından buharla çalışan bir güvercin yapılmış olduğu belirtilse de, robotikle ilgili aşina en eski yazılmış tescil, El Cezeri’ye âittir. Dünya bilim tarihi açısından bugünkü sibernetik ve robot biliminde çalışmalar yapan ilk bilim insanı olan El Cezeri’nin yaptığı otomatik makineler günümüz mekanik ve sibernetik bilimlerinin esas taşlarını oluşturmaktadır.
El Cezeri, Mardin, Hasankeyf ve Harput bölgelerinde 1102-1409 yılları aralarında hüküm sürmüş bir Oğuz Türkmen Beyliği olan Artuklu Beyliği ya da öteki adıyla Artuklular’ın Sarayı’nda 1174 yılından itibaren çalışmaya başlamıştır
El Cezeri, Mekanik Hareketlerden Mühendislikte Faydalanmayı İçeren Kitap olan (El Câmi-u’l Beyn’el İlmî ve El-Amelî’en Nâfi fî Sınâ’ati’l Hiyel) adlı eserinde 50’den fazla cihazın kullanım esaslarını, faydalanma olanaklarını çizimlerle ortaya koydu. Bu kitabın aşina 15 kopyasından 10’u Avrupa’nın bambaşka müzelerinde, 4 adam başına Topkapı sarayı ve 1 her birine Süleymaniye kütüphanelerinde yer almaktadır. Yurtdışında Dublin Chester-Beatty Kütüphanesi’nde bir, Oxford Bodleian’da iki, Leiden Üniversitesi’nde iki, Paris Bibliothèque Nationale’de üç kopyası daha bulunmaktadır. Keza ABD’nin değişik koleksiyonlarında öbür yazmalardan koparılmış minyatürlü sayfalar sergilenmektedir.
Kitab-ül Hiyel adıyla tanıdık bu kitapta 6 bölüm vardır.
– Birinci bölümde binkam (su saati) ile finkanların (kandilli su saati) saat-ı müsteviye ve saat-ı zamaniye olarak nasıl yapılacağı hakkında on şekil,
– İkinci bölümde farklı alanlara yönlendirilmiş kap kacakların yapılışı hakkında on şekil ,
– Üçüncü bölümde hacamat ve abdestle ilgili ibrik ve tasların yapılması hakkında on şekil,
– Dördüncü bölümde havuzlar ve fıskiyeler ile müzik otomatları hakkında on şekil,
– Beşinci bölümde çok derin olmayan bir kuyudan veya akıcı bir nehirden suyu yükselten aletler hakkında 5 şekil,
– Altıncı bölümde birbirine benzemeyen muhtelif şekillerin yapılışı (dökme pirinçten kapı, iletki, çalar saat, şifreli kilitler, kapı sürgüleri) hakkında 5 şekil yer alır.
Teorik çalışmalardan çok pratik ve el yordamıyla ampirik çalışmalar yapan El Cezeri ‘nin kullandığı bir başka yöntem de yapacağı cihazların evvelden kâğıttan maketlerini yapı edip geometri kurallarından yararlanmaktı. İlk hesap makinesinden asırlar önce aynı sistemle çalışan benzer bir mekanizmayı, geliştirdiği saatte kullanan Cezeri, sadece otomatik sistemler kurmakla kalmamış, otomatik olarak çalışan sistemler arasında denge kurmayı da başarmıştı.
Onun yaşadığı dönemlerde elektrik gücü, manyetik zor ve elektromanyetik güçler bilinmediğinden, sistemlerini su gücü ve basınç etkisinden yararlanarak oluşturmuştur. Enerji olarak yalnızca su gücünden yararlanmasına karşılık bu enerjiyi mekanik bir sistemle birleştirerek hidromekanik sistemle çalışan otomat düzenekleri yapmıştır.
El Cezeri, öbür haznelerdeki suyun seviyesine kadar ne zaman su dökeceğine, ne zaman meyve ve içecek sunacağına karar veren otomatik hizmetçiyi ilerletti. Bazı makinelerinde hidro mekanik etkilerle denge kurma ve harekette yeralma sistemine yönelen El Cezeri, bazılarında ise şamandıra ve palangalar aralarında dişli çarklar kullanarak iki taraflı etkileme sistemini kurmaya çalıştı. Kendiliğinden çalışan otomatik sistemlerden sonradan su gücü ve basınç etkisinden yararlanarak kendi kendine denge kuran ve akort etme yapan dengeyi oluşturması, Cezeri’nin otomasyon konusundaki en önemli katkısıdır.
Diyarbakır Yüce Camii’nin ünlü Güneş Saati’ni de El Cezeri yapmıştır.
El Cezeri, 1206 yılında Cizre’de 70 yaşında ölmüştür.
Doğu Anadolu’da İslam medeniyetinin ileri olduğu, ilim ve imar işlerinin yürütüldüğü Artukoğulları Sarayında ilmi incelemeler yapan Cezeri, haberleşme, yoklama, denge kurma ve akort etme ilmi olan sibernetiğin birincil kurucusudur. İnsanlarda ve makinalarda data alış verişi, bunların kontrolü ve denge durumu sibernetiğin konusudur. Bu ilmin gelişmesiyle elektronik beyinler ve otomasyon denilen sistemler ortaya çıktı. Bu bakımdan Cezeri, yaptığı mekanik makinalarla bu ilmin temelini atmıştır. Cezeri, yalnızca otomatik aletleri yapmakla kalmamış, otomatik olarak çalışan sistemler aralarında denge kurmayı da başarmıştır.
Fransızlar, sibernetiğin Descartes (1596-1650) ve Blaise Pascal’la (1623-1662), Almanlar Leibnitz’le (1646-1716), İngilizler ise Roger Bacon’la (1214-1292) başladığını söylerlerse de gerçekten otomatik aletler yapıp işleten El Cezeri sibernetik ve elektronik sistemin temelini ilk olarak atan büyük bilim adamıdır.
Kitapları :
– El Câmi-u’l Beyn’el İlmî ve El-Amelî’en Nâfi fî Sınâ’ati’l Hiyel (Makine Yapımında Yardımcı Bilgiler ve Uygulamalar)
– Kitāb fi ma-‘rifat al-Hiyal al-handasiyya (1206)
Ünlü yapıtları :
Filli Su Saati,
Tavus Kuşlu İbrik,
Mumlu Saatler,
Fıskiyeler,
Abdest Elde Etmek İçin Otomatlar,
Suyu Yukarı çıkaran araçlar
Saz Çalan Robotlar
Masa
https://www biyografirehberi com/etiket/el-cezeri-slayt/
