Filippo Brunelleschi

Filippo Brunelleschi Biyografisi

İtalyan rönesans temsilcilerinden olan Filippo Brunelleschi, yapılarında Roma mimarisinde görülen kubbe, kemer, sütun gibi mimari öğeleri kullanmıştır.

Filippo Brunelleschi, 1377 yılında Giuliana Spini ve Brunellesco di Lippo’nun oğlu olarak babasının noterlik yaptığı İtalya’da Floransa şehrinde doğmuştur. Okumayı yazmayı ve hesap yapmayı öğrendikten daha sonra gençliğinde kuyumculuk eğitimi almıştı ve orta yaşına değin mimariye yönelmedi. Ailesi, babasının noterlik mesleğini veya büyükbaba mesleği olan cerrahlığı tercih edeceğini düşünürken; Flippo kuyumcunun yanına çırak olarak çalışmaya başladı. O zamanlar usta elde etmek isteyenler işe kuyumculukla başlarlardı. Filippo da kuyumculuktan sonradan heykel sanatında kendini epeyce geliştirdi. 1398 yılında Arte de’la seta’ya / ipekçiler loncasına kabul edildi. Pistoia’da bir kuyumcunun yanında çalışmaya başladı, Pistoia di San Jacopo Kilisesi’nin gümüş sunağını yaptı.

1400’de San Jacopo mihrabı için, peygamberlerin, havarilerin ve Saint Augustine’in heykellerini yaptı.

Filippo Brunelleschi’nin tasarladığı binalar (kiliseler, şapeller ve terk edilmiş bebekler için bakım yurdu) İtalyan mimarisi için reformcu sayılabilecek güzel orantılara sahipti. Günümüzde hala kullanılan, bakış açısı kullanarak çizim yapma sistemini geliştirdi. Floransa Katedrali için, Antik Roma’dan beri yapı edilecek en büyük kubbeyi tasarlamakla da görevlendirildi.

Pistoia di San Jacopo Kilisesi’nin sunağını yapan Filippo Brunelleschi; 1401 yılında Floransa Vaftizhanesi’nin kapının tasarlanması planını haber alınca Pistoia’dan Floransa’ya geldi ve yarışma için çalışmalara başladı. Müsabaka için katılanlara bir yıl zaman tanındı. Çünkü bronz işçiliği kolay değildi.

Yarışmada katedral inşaatının baş mimarı Lorenzo Ghiberti de bulunmaktaydı. Lorenzo Ghiberti jüri üyelerine olan yakınlığı sayesinde onları ağırlıyor ve görüşlerini alıyordu. Yaptıkları yorumlar neticesinde de çalışmalarını ona tarafından düzeltmekteydi. Bartolucci De Michele de Lorenzo Ghiberti’ye vernikleme ve parlatma işlerinde tezgâhtar oluyordu. Bunun yanı sıra Filippo Brunelleschi çalışmalarını tek başına mahremiyet içinde sürdürüyordu. Endişesi; desenlerinin çalınması veya zarar görmesiydi.

Yarışmanın sonuçlanmasıyla Filippo Brunelleschi’nin çalışması dramatik ve düşündürücü bulunurken Ghiberti’nin çalışması kibar ne narin bulundu. Jüri üyelerinin karar verememesi iki mimarın birlikte çalışması fikrini ortaya çıkardı. Oysa Filippo Brunelleschi özgüvenli ve kibirli yapısıyla bunu kabul etmeyerek yarışmadan çekildi. Bu Vesile Ile Ghiberti’nin önerisi birinci oldu.

Lorenzo Ghiberti bronz kapı imalatı yaparken 1401 yılında Filippo Brunelleschi ise Donatello ile birlikte Roma’ya giderek antik çağ yapılarını inceledi. Yapıların rölövelerini alıp açıklık, doruk gibi teknik çözümleri sundu. Mimaride antik çağın verileriyle birlikte teknik çözümler sunan Filippo, Rönesans akımının ilk büyük ustası, bakış açısı tekniğinde optik hilelerde de kendini kanıtlamış bir mimardı.

İki yıl sonradan Floransa’ya döndüğünde, gotik bir anlayışta başlamış olan Santa Maria del Fiore kilisesinin yapımını tamamlayarak, büyük bir yenilikçi olduğunu herkese kabul ettirdi: Kilisenin sekizgen bir kubbe kasnağı üzerine oturan kubbesini yaparken, Eskiçağ mimarlığından ve kendi koyduğu ilkelerinden yararlanmıştı.

Santa Maria del Fiore’den sonradan yaptığı, yeni bir kilise örneği oluşturulan yapıtların (kare planlı ufak bir inşa olan San Lorenzo kilisesi, merkez planlı San Spirito kilisesi ve Santa Maria degli angeli yapısı: bazilika planlı San Lorenzo kilisesi) tümünde aynı özellikler, aynı aydınlık ve özlü düzenleme, düzlemlerin ve kütlelerin benzer dengeli dağılımı ve birbiriyle boğulmayan aynı hacimler gözlenir. Tüm bu yapıtlarda, uzamın düzenlenmesi, sanatçının dağıtılmış mimarlık öğeleri ile yapının bütünü arasındaki orantılara ahenkli bir ritim elde etmek için zorunlu matematiksel bağıntıların mantığı üstüne kurulu bireysel üslup anlayışına uygun olarak gelişmiştir.

Filippo Bruneleschi antik devir yapıları ile ilgili araştırmalarını Donatello ile birlikte yapmış bu sayede arkadaşlıkları kurulmuştur. Donatello; yarışmaya maket yapan Flippo’nun danışmanlığını yapmıştır. Yarışma ardından maketlerin seyirciyle buluşması ve hayranlık içinde incelenmesi, Filippo’nun hayatını anlatan Giorgio Vasari tarafından detaylı ele alınmıştır.

Giorgio Vasari; yazılarında bir vakit sonradan Flippo Bruneleschi’den olumsuz bir şekilde bahsedildiğini yazar. Bunun nedeni ise Flippo’nun o zamana değin düşünülmemiş ve denenmemiş kalıpsız kubbe tasarımıdır. Öncelikle ön yargıyla bakılsa da bir aylık incelemenin sonunda bu fikir benimsenmiş ve uygulamaya koyulmuştur.

1433’de Antik Devir yapıları üstündeki incelemelerini devam etmek amacıyla ikinci kere Roma’ya gitti.

1418 yılında Floransa Katedrali’nin kubbesi için bir müsabaka açıldı. Brunelleschi bir model sundu, ama bu model jüri göre başlangıçta kabul edilmedi. Ne var ancak, modelinin değerini San Jacopo Sopr’Arno’da kemersiz bir kubbeli kapella yapı ederek kanıtladı ve sonunda 1426’ya doğru Lorenzo Ghiberti’yle birlikte Santa Maria del Fiore şantiyesinin yönetiminin başına geçti. Kubbenin yapımına, 1420’de başlandı ve bu arada Brunelleschi’den Ipekçiler Loncası, Yetimler Yurdu’nu inşa etmesi istendi. Terk edilmiş çocukların barınması için yaptırılan bu bina, 1445’te açıldı.

Floransa evlerinden esinlenen Brunelleschi, geniş bir bölge boyunca bir manastırı, bir kiliseyi ve bir yatakhaneyi kapsayan yapılar topluluğuna açılan ve Korintos üslubunun uygulanmasının sonucu olan bir kemeraltı yaptı. Bu yapıda taşıyıcı bölümler sertliği dolayısıyla tek parçadan oluşan sütunların yapımına elverişli olan koyu gri bir taşın kullanılmasıyla güzel bir görünüm kazanmıştı ve bu yekpare sütunlar, kemerler ve kemer başlıklarıyla birlikte beyaz sıvalı duvarın üzerinde belirgin bir biçimde yer alıyordu. Brunellesehi, benzer usulü, sonra birçok defa bitmiş kullanacaktı. Bu kemeraltını inşa ederken, Brunelleachi, binanın önünde bulunan alanı da düşünmüştü. Bölge, Antonio da Sangallo ve Baceio d’Agnolo kadar yapılacak Servitea de Marie evinin kemeraltıyla çevrilecek ve üçüncü kenarı da Michelozzo’nun yaptığı Santa Annunziata Kilisesi’nin sıra kemerleriyle sınırlanacaktı.

Brunelleschi 1421’de, Medicilerin kilisesi San Lorenzo için bir kapella yapmaya başladı ve bu kapella, 1521’de Michelangelo Buonarroti kadar yapılan Yeni Sactiatia sonra Eski Sacristia diye adlandırıldı. Bu, Brunellesehi’nin, daha sonra yapılan eklemelerle asgari değişikliğe uğramış olan ve Rönesans’ın da merkezi planlı ilk yapısıdır. Bu yapıyı, tonozları bingilere (pandantiflere) dayanan yarım küre bir kubbeyle örtülmüş, küp şeklinde tasarlamıştı. Brunelleschi, 1425’te yapımına giriştiği San Lorenzo Kilisesi için de üç sahınlı bir bazilika planını uygulamıştı. Ortadaki sahının ahşap bir tavan teknesi ve büyük pencereleri vardı. Tonozlu yan sahınlara dairesel pencerelerle aydınlanıyordu. Bir beşik tonozla kaplanmış olan kapellalar, dört köşe direkler arasında yayılıyorlardı.

Brunellesehi’nin ilk biyografisini yazan Antonio Manetti (1423-1497), garip hikayeler anlatır ve sanatçıyı över. Giorgio Vasari de aynı düşüncedeydi.

Brunelleschi’nin 1404 ile 1406 aralarında Donatello’yla birlikte Roma’da bulunduğu ve 1417’ye dürüst bu şehre yeniden geldiği ve orada, pratik inşa kuralları öğrenmek için Antikçağ yapılarını incelediği sanılıyor. Lakin bu yapıları kopya etmek gibi bir davranışa düşmeyen Brunellesehi, onların üslup özelliklerini, ölçülere ve ahenkli oranlara dayanan bir organik tamamiyle düşündüğü inşa tasarımına uyarlamaya yöneldi. Antikçağ mimarisi konusundaki bilgilerini, Toscana’daki roman anıdarıodan da edinmiş olabilir (Floransa’da bulunan ve Santa Maria del Fiore’nin ışık bacasını yaparken esinlendiği San Miniato Sacristia, bunun bir örneğidir).

Ün salmış ve saygı kazanmış bir kimse olduğu halde (mezarı Santa Maria del Fiore’dedir ve üstünde bir kitabe da vardır) Brunelleschi, projelerini ve bilhassa katedralin kubbesine ilişkin projesini kabul ettirmek için mücadele etmek zorunda kaldı.

Flippo Bruneleschi; buluş yanlısı ve denemekten çekinmeyip bütün riskleri göz önüne alarak dünyanın en büyük en geniş ve en olağanüstü kalıpsız kubbesini yaptı. Brunelschi, tüm erken Rönesans mimarları gibi yapılarında; mekanın açık seçik algılanabilir olmasına, bariz sınırlarla birbirlerinden ayrılmalarına, daha alçak mekanların da başlıca mekan içinde emin bir oran ve ölçülerle bütünlük oluşturmasına itina göstermiştir. Matematik ve geometri disipliniyle yapılarını biçimlendirerek ideal bir dünya arayan Rönesans mimarlarında, o dönemde resimde görülen perspektifin mimari yapılarda da kullanılması etkili olmuştur.

Mart 1446’da kubbe fenerinin birincil taşının yerine konma seremonisini gören Flippo Bruneleschi ani bir rahatsızlık sonucu hayata gözelerini yumdu. Flippo’nun zamanında yeterince anlaşılamamış olması ve değerinin bilinmemesi onun bu hayattan varlıksız bir sanatkâr olarak ayrılmasına neden oldu.

Filippo Brunelleschi, 15 Nisan 1446 tarihinde Floransa, İtalya’da 69 yaşında ölmüştür.

Esas Eserleri:
Heykeller ve kuyumculuk işleri :
• 1400 San Jacopo’nun la Porta della Mandorla Meryem’e müjde sunak arkalığının ve tasvirler grubunun altın heykelcikleri (Pistoia)
• 1402 İshak’ın Kurban Edilişi; Vaftizhane’nin ikinci kapısı için açılan yarışmaya sunulan yaldızlı bronz pano
• 1409 kal, Haç, Gondi Kapellası Santa Maria Novella

Mimari eserleri:
• 1409 Apollonio Lapi’nin evinin düzenlenmesi
• 1418 Schiatts Ridolfi Kapellaas; San Jacopo Kilisesi; Santa Felicita’daki Barbodor Kapellası
• 1418-1446 Santa Maria del Fiore’nin kubbesi ve ışık bacası
• 1419-1445 Yetimler Yurdu
• 1421-1428 San Lorenzo’nun Eski Sacristia’sı
• 1425-1460 San Lorenzo Kilisesi
• 1429-1460 Santa Croce Manastırı’ndaki Pazzi Kapellası
• 1434 Santa Maria degli Angeli dua yeri
• 1436-1480 Santo Spirito Kilisesi